Co kryje w sobie narcystyczne zaburzenie osobowości?
- Terapia Traumy i Stresu
- 1 dzień temu
- 3 minut(y) czytania
Narcystyczne zaburzenie osobowości (NZO) jest jednym z zaburzeń osobowości należących do tzw. grupy B według klasyfikacji DSM-5. W dyskursie społecznym pojęcie „narcyzm” bywa nadużywane i stosowane potocznie wobec osób skoncentrowanych na sobie czy dbających o własny wizerunek. W ujęciu klinicznym mamy jednak do czynienia z dużo głębszym i bardziej złożonym wzorcem funkcjonowania, który wiąże się z cierpieniem – zarówno osoby z NZO, jak i jej otoczenia.
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie istoty narcystycznego zaburzenia osobowości, omówienie możliwych przyczyn jego rozwoju, głównych objawów oraz przedstawienie praktycznych wskazówek dla osób pozostających w relacjach z osobami narcystycznymi.
Czym jest narcystyczne zaburzenie osobowości?
Narcystyczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się trwałym wzorcem:
poczucia własnej wyjątkowości i wyższości,
silnej potrzeby podziwu i uznania,
ograniczonej zdolności do empatii,
nadwrażliwości na krytykę i porażkę.
Choć na poziomie zachowania osoby narcystyczne mogą sprawiać wrażenie pewnych siebie, dominujących i emocjonalnie niezależnych, ich wewnętrzne funkcjonowanie często opiera się na kruchym poczuciu własnej wartości oraz głębokim lęku przed odrzuceniem, wstydem i bezwartościowością.
Przyczyny powstawania narcystycznego zaburzenia osobowości
Rozwój narcystycznego zaburzenia osobowości jest wynikiem współdziałania wielu czynników biologicznych, psychologicznych i środowiskowych.
1. Doświadczenia wczesnodziecięce
Badania oraz obserwacje kliniczne wskazują, że istotną rolę odgrywają relacje z opiekunami we wczesnym dzieciństwie. Do czynników ryzyka należą m.in.:
brak bezpiecznej więzi,
warunkowa miłość (akceptacja zależna od osiągnięć lub spełniania oczekiwań),
nadmierna idealizacja dziecka lub przeciwnie – chroniczna krytyka i deprecjonowanie,
emocjonalna niedostępność opiekunów.
Dziecko, aby poradzić sobie z brakiem stabilnego poczucia bycia wystarczającym, może rozwinąć mechanizmy obronne oparte na fantazjach wielkościowych i zaprzeczaniu własnej zależności oraz wrażliwości.
2. Mechanizmy obronne ego
W ujęciu psychodynamicznym narcyzm traktowany jest jako struktura obronna chroniąca przed:
wstydem,
poczuciem pustki,
lękiem przed zależnością,
doświadczeniem kruchości „ja”.
Grandioza*, dewaluacja innych oraz idealizacja własnych cech pełnią funkcję regulacyjną – pozwalają chwilowo podtrzymać spójne poczucie tożsamości.
3. Czynniki temperamentalne i biologiczne
Niektóre cechy temperamentu, takie jak wysoka reaktywność emocjonalna czy wrażliwość na bodźce społeczne, mogą zwiększać podatność na rozwój zaburzeń osobowości, w tym NZO, zwłaszcza w niesprzyjającym środowisku wychowawczym.
Główne objawy narcystycznego zaburzenia osobowości
Do najczęściej opisywanych cech i zachowań należą:
wyolbrzymione poczucie własnego znaczenia,
koncentracja na fantazjach o nieograniczonym sukcesie, władzy lub wyjątkowej miłości,
przekonanie o byciu „kimś szczególnym”, dostępnym jedynie dla wybranych,
silna potrzeba podziwu i potwierdzania własnej wartości z zewnątrz,
instrumentalne traktowanie innych ludzi,
deficyty empatii i trudności w rozpoznawaniu cudzych potrzeb,
zazdrość wobec innych lub przekonanie, że inni zazdroszczą,
aroganckie, wyniosłe postawy.
W sytuacjach zagrożenia obrazu siebie (np. krytyka, porażka, odrzucenie) mogą pojawiać się:
wybuchy złości narcystycznej,
silne reakcje obronne,
wycofanie emocjonalne,
dewaluowanie rozmówcy.
Funkcjonowanie w relacjach z osobą narcystyczną
Relacje z osobą z cechami narcystycznymi bywają intensywne, ale także wyczerpujące emocjonalnie. Często obserwuje się cykl idealizacji i dewaluacji, w którym partner, przyjaciel czy współpracownik początkowo jest podziwiany, a następnie stopniowo deprecjonowany.
Osoby pozostające w takich relacjach mogą doświadczać:
poczucia winy i dezorientacji,
obniżonej samooceny,
chronicznego napięcia emocjonalnego,
trudności w stawianiu granic.
Wskazówki dla osób w relacjach z osobami narcystycznymi
Dbaj o jasne granice
Osoby narcystyczne często testują granice innych. Jasne, spokojne i konsekwentne komunikowanie swoich potrzeb jest kluczowe.
Nie personalizuj dewaluacji
Krytyka i umniejszanie są zwykle wyrazem wewnętrznych trudności osoby narcystycznej, a nie obiektywną oceną Twojej wartości.
Unikaj wchodzenia w walkę o rację
Konfrontacje oparte na udowadnianiu błędów rzadko prowadzą do zmiany, a często eskalują konflikt.
Wzmacniaj własne zasoby
Kontakt z własnymi emocjami, potrzebami i wsparciem społecznym pomaga chronić poczucie tożsamości.
Rozważ wsparcie specjalisty
Psychoterapia może być pomocna zarówno dla osób z cechami narcystycznymi, jak i dla ich bliskich – szczególnie w odzyskiwaniu równowagi emocjonalnej i pracy nad granicami.
Narcystyczne zaburzenie osobowości nie jest jedynie przejawem „egoizmu” czy próżności, lecz złożonym wzorcem funkcjonowania psychicznego, który często skrywa głęboką wrażliwość, lęk i doświadczenia deficytów relacyjnych. Zrozumienie mechanizmów stojących za narcyzmem może sprzyjać bardziej świadomemu, a jednocześnie ochronnemu podejściu w relacjach z osobami narcystycznymi.
*Grandioza odnosi się do przesadnie zawyżonego obrazu siebie, własnych możliwości, znaczenia lub wyjątkowości.
Może dotyczyć:
poczucia bycia lepszym/wyjątkowym od innych
przekonania o szczególnych talentach, misji lub prawach
potrzeby bycia podziwianym i uznawanym
trudności w przyjmowaniu krytyki
Bibliografia
American Psychiatric Association. (2013). DSM-5. Diagnostyczny i statystyczny podręcznik zaburzeń psychicznych (wyd. 5). Arlington, VA: Author.
Beck, A. T., Freeman, A., & Davis, D. D. (2011). Terapia poznawcza zaburzeń osobowości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kernberg, O. F. (2016). Zaburzenia osobowości. Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lowen, A. (2015). Narcyzm. Zaprzeczenie prawdziwemu ja. Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
Millon, T., Grossman, S., & Meagher, S. (2010). Zaburzenia osobowości we współczesnej psychopatologii. Warszawa: PWN.
Komentarze