Struktura osobowości borderline według Otto Kernberga

Jak rozumieć zaburzenie z pogranicza z perspektywy psychodynamicznej?

Osobowość borderline (czyli z pogranicza) to termin, który często pojawia się zarówno w języku potocznym, jak i w diagnostyce klinicznej. Jednym z najbardziej wpływowych teoretyków, który nadał tej koncepcji solidne podstawy teoretyczne, jest Otto Kernberg — psychiatra i psychoanalityk, który opracował spójną teorię struktury osobowości borderline w ramach nurtu psychodynamicznego.

Poziomy organizacji osobowości według Kernberga

Otto Kernberg stworzył model organizacji osobowości, który wyróżnia trzy główne poziomy funkcjonowania psychicznego:

1. Poziom neurotyczny

2. Poziom borderline (z pogranicza)

3. Poziom psychotyczny

Osobowość borderline plasuje się pomiędzy strukturą neurotyczną a psychotyczną, co oznacza, że osoby te funkcjonują lepiej niż pacjenci psychotyczni (np. z psychozą), ale mają trudności w obszarze stabilnej tożsamości i relacji interpersonalnych.

Cechy charakterystyczne osobowości borderline

Według Kernberga, osobowość borderline cechuje się:

1. Rozszczepiona organizacja ego

Osoby borderline mają trudność z integrowaniem pozytywnych i negatywnych reprezentacji siebie i innych. Widzą ludzi (w tym siebie) jako „albo całkowicie dobrych, albo całkowicie złych”. To tzw. mechanizm rozszczepienia, będący głównym mechanizmem obronnym.

2. Zaburzenia tożsamości

Osoby te mają niestabilne poczucie siebie – nie wiedzą, kim są, jakie mają wartości, cele, często zmieniają swoje przekonania, a ich „ja” wydaje się niespójne.

3. Brak zdolności do kontroli impulsów

Obserwuje się częste wybuchy gniewu, impulsywność (np. w jedzeniu, seksie, zakupach, używkach) oraz trudności z tolerowaniem frustracji.

4. Prymitywne mechanizmy obronne

Oprócz rozszczepienia, pojawiają się też projekcja, zaprzeczanie, idealizacja i dewaluacja, czy identyfikacja projekcyjna.

5. Lęk przed porzuceniem i niestabilność relacji

Osoby borderline często wchodzą w intensywne, burzliwe relacje – idealizują partnera, a potem gwałtownie dewaluują. Towarzyszy im głęboki lęk przed opuszczeniem, nawet w sytuacjach neutralnych.

Leczenie i terapia

Kernberg opracował także podejście terapeutyczne do leczenia zaburzeń borderline – tzw. Terapia Skoncentrowana na Przeniesieniu (TFP, Transference-Focused Psychotherapy). Celem terapii jest pomoc pacjentowi w integracji rozszczepionych reprezentacji i stabilizacji tożsamości.

Dlaczego to ważne?

Zrozumienie osobowości borderline z perspektywy psychodynamicznej pozwala patrzeć na trudne zachowania pacjenta z większą empatią i zrozumieniem. To nie „manipulacja” czy „złośliwość”, ale dramatyczna walka o utrzymanie kruchego poczucia siebie i więzi z innymi.

Bibliografia

1. Kernberg, O. (2007). Zaburzenia osobowości – diagnoza i leczenie. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

2. Kernberg, O. (2009). Teoria i leczenie zaburzeń osobowości z pogranicza. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

3. McWilliams, N. (2021). Diagnoza psychodynamiczna. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

4. Caligor, E., Kernberg, O., Clarkin, J. F. (2020). Psychoterapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFP). WUJ.

5. Otto Kernberg – wykłady i artykuły dostępne w: Psychiatria Polska, Charaktery, Psychologia w Praktyce (czasopisma psychologiczne i psychiatryczne).