Dlaczego osoby, które intensywnie oczerniają innych, często przenoszą własne trudności emocjonalne na „ofiarę”

Terapia Traumy i Stresu
30 paź
4 minut(y) czytania

Obgadywanie i oczernianie innych to z pozoru niegroźne zachowania, które często maskują głębsze emocje – zazdrość, frustrację, zranienie czy potrzebę przynależności. W rzeczywistości jednak są to działania niezwykle szkodliwe emocjonalnie – zarówno dla osoby, o której się mówi, jak i dla samego sprawcy.

Dla osoby będącej celem plotek to doświadczenie może być bolesne, upokarzające i prowadzić do utraty poczucia bezpieczeństwa w relacjach. Uderza w zaufanie, poczucie własnej wartości i spokój wewnętrzny.

Natomiast ci, którzy obgadują, często nieświadomie pogłębiają w sobie poczucie winy, wstydu i wewnętrznego napięcia, nawet jeśli chwilowo doświadczają ulgi czy poczucia przewagi.

Obgadywanie niszczy więzi, oddala ludzi od siebie i tworzy atmosferę nieufności – to cichy, lecz dotkliwy sposób ranienia, który pozostawia ślad w emocjonalnym świecie wszystkich zaangażowanych.

Co za tym może stać?

W odpowiedzi na trudności emocjonalne - przeniesienie i projekcja

Przeniesienie to pojęcie wywodzące się z psychoanalizy — oznacza nieświadome przenoszenie uczuć, oczekiwań i wzorców z dawnych relacji (np. z rodzicami) na inną osobę w aktualnym kontekście (np. współpracownika, partnera, terapeutę). W klasycznym ujęciu przeniesienie opisuje sposób, w jaki stare emocje „ożywają” w nowych relacjach i wpływają na sposób postrzegania drugiej strony.

Projekcja (ang. projection) jako mechanizm obronny polega na przypisywaniu innym własnych, nieakceptowanych myśli, uczuć lub cech — np. ktoś, kto czuje złość i nie chce jej przyznać, będzie twierdził, że „to inni są źli”. Projekcja ma charakter intrapsychiczny, choć jej skutki są interpersonalne (oskarżenia, oczernianie).

Identyfikacja projekcyjna (identification) — zjawisko bardziej interpersonalne, gdzie osoba nie tylko przypisuje innym własne uczucia, lecz także wywołuje u nich reakcje zgodne z tą projekcją (np. prowokuje zachowanie, które potwierdza jej przypuszczenia).

Dlaczego ktoś „obgaduje” inną osobę, przypisując jej negatywne cechy? (mechanizm w praktyce)

Ochrona własnego ja: Przypisanie problemu komuś innemu zmniejsza wewnętrzny dyskomfort i pozwala zachować pozytywny wizerunek siebie (funkcja obronna). Badania empiryczne analizujące projekcję pokazują, że przypisywanie negatywnych cech innym może redukować potrzebę samorefleksji i poczucie winy.
Utrwalenie wzorców relacyjnych: Jeśli ktoś w przeszłości doświadczał np. krytyki lub zaniedbania, może „przenosić” te doświadczenia na aktualne relacje i interpretować działania innych przez pryzmat tych historii. To ułatwia tworzenie narracji: „to nie ja mam problem — to on/ona”.
Interpersonalna eskalacja przez identyfikację projekcyjną: W sytuacjach silnego napięcia osoba A może w sposób aktywny skłaniać osobę B do zachowań, które potwierdzą przypisywane jej cechy — co wtórnie uzasadnia oskarżenia. To zjawisko jest dobrze opisane w literaturze klinicznej.

Krótkie, kluczowe ustalenia z badań naukowych

Przeglądy badań nad projekcją jako mechanizmem obronnym wskazują na jej funkcję regulacyjną emocji i rolę w redukcji wewnętrznego napięcia; jednak operacjonalizacja i empiryczne mierzenie projekcji bywa trudne, dlatego literatura łączy podejścia psychoanalityczne i badania społeczno-poznawcze.
Koncepcja projective identification jest szeroko omawiana w literaturze klinicznej jako zjawisko intrapsychiczno-interpersonalne, mające istotne znaczenie w pracy terapeutycznej i w relacjach konfliktowych (np. w zespołach, rodzinach).
Badania z obszaru psychologii społecznej (np. badania nad social projection i teoriami atrybucji) pokazują, że ludzie mają tendencję do „rzucania” własnych cech na innych i do interpretowania zachowań innych przez własne schematy poznawcze — co łączy procesy projekcyjne z bardziej poznawczymi mechanizmami błędów atrybucji. O błędach atrybucji będzie w kolejnym wpisie.

Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z przeniesieniem/projekcją, a nie z realnym opisem czyjegoś zachowania?

Przydatne wskazówki praktyczne (dla terapeutów, trenerów, osób w konflikcie):

Czy oskarżenia są stereotypowe, jednomiarowe i stałe (np. „on/ona zawsze jest nieodpowiedzialny/a”)? To może wskazywać na projekcję.
Czy osoba, która obgaduje, reaguje nadmiernie emocjonalnie na określone zachowania u innych (np. silna złość wobec drobnego błędu) — może to być przeniesiona reakcja z przeszłości.
Czy w relacji pojawiają się powtarzające się, nieadekwatne interpretacje podobnych sytuacji? Wtedy warto myśleć o utrwalonych schematach (przeniesieniu).
W kontekście terapeutycznym obserwuj, czy treść oskarżeń koreluje z własnymi trudnościami tej osoby (np. ktoś, kto nie radzi sobie z wstydem, nadmiernie oskarża innych o „fałsz”).

Co robić — praktyczne wskazówki reagowania (dla osób poza terapią)

Nie odpowiadaj lustrzanie. Agresywna odpowiedź zwykle wzmacnia konflikt i potwierdza projekcję.
Użyj pytania refleksyjnego (nie oskarżającego): „Widzę, że to mocno na Ciebie działa — co w tej sytuacji najbardziej Cię poruszyło?” — może to pomóc przenieść rozmowę od oskarżeń do emocji.
Zadbaj o granice. Jeśli ktoś uporczywie oczernia innych w Twojej obecności, możesz jasno postawić granicę i nie wspierać dyskusji o innych bez faktów.
Zaproponuj pomoc/terapię jeśli to bliska osoba: często za oskarżeniami kryją się nierozwiązane trudności emocjonalne, które terapeutyczna interwencja może pomóc przetworzyć. (To rekomendacja praktyczna, nie diagnoza).

Bibliografia

Freud, A. (tłum. polskie). Ego i mechanizmy obronne / The Ego and the Mechanisms of Defence. Wyd. polskie — dostępne wznowienia. Empik+1
Jung, C. G. Psychologia przeniesienia (wydanie polskie dostępne w księgarniach). Lubimy Czytać
Waska, R. T. (1999). Projective Identification, Countertransference, and the... — artykuł przeglądowy dostępny w PubMed Central (omawiający projective identification w kontekście klinicznym). PMC
Mrozowicz-Wrońska, M. Mechanizmy obronne — teoria, pomiar, eksperyment (materiał/rozdział dostępny online) — przeglądowy tekst w języku polskim dotyczący teorii i narzędzi pomiaru mechanizmów obronnych. Wydawnictwo Rys
Zbiorcze opracowania i współczesne teksty o przeniesieniu i przeciwprzeniesieniu: Przeniesienie i przeciwprzeniesienie dziś — pozycje/wydawnictwa i artykuły w języku polskim omawiające fenomen w kontekście współczesnej praktyki klinicznej. Terapeutyczna+1
Artykuły z psychologii społecznej o social projection i mechanizmach atrybucji (przeglądy i badania empiryczne): Bazinger i in., omówienia w literaturze. (Przykłady badań i przeglądów dostępne w otwartym dostępie – PubMed / PMC / OUP). PMC+1